ADA là gì ? Cơ hội đầu tư trên hệ sinh thái Cardano

ADA là một mảnh ghép quan trọng để vận hành blockchain Cardano, luôn góp mặt trong top 10 đồng crypto có giá trị vốn hoá lớn nhất bất chấp nhiều đợt sụt giảm của thị trường. Vậy ADA là gì? Cơ hội đầu tư trên Cardano ra sao?

ADA là gì ?

Cardano là một blockchain được xây dựng dựa trên nghiên cứu học thuật, đặt trọng tâm vào khả năng mở rộng, tương tác và tự duy trì. Blockchain Cardano có native token là ADA, với tổng cung tối đa là 45 tỷ (ADA). Tổng cung lưu hành là 36,5 tỷ (ADA), tương đương khoảng 79% tổng cung tối đa, số liệu tính đến thời điểm giữa tháng 04/2024.

Tại thời điểm phân bổ khối Genesis vào ngày 23/09/2017, tổng cộng 25,927,070,538 ADA đã được bán cho các nhà đầu tư thông qua một sự kiện bán token trước khi ra mắt. Bên cạnh đó, một số lượng tương đương 20% của số lượng ADA trên – 5,185,414,108 ADA – đã được phân phối cho ba thực thể chính kiến tạo nên Cardano (bao gồm: IOHK, EMURGO và Cardano Foundation).

Sự kiện mở bán trước khi ra mắt của Cardano là sự kiện đầu tiên trong ngành crypto đặt ra các hướng dẫn về Tiêu chuẩn KYC (Know Your Customer), cùng đó, một cuộc kiểm toán đã được thực hiện trong quá trình phân phối. Cách thức mở bán công khai này hoàn toàn khác biệt so với các dự án ICO cùng thời điểm, đảm bảo cho tính bền vững của nền kinh kế trên blockchain Cardano. Thông tin và số liệu thống kê về việc phân phối được ghi nhận chi tiết ở trang chủ Cardano.

Tổng cộng, 31,112,484,646 ADA đã có sẵn tại thời điểm ra mắt chính thức của Cardano, còn lại, tổng số 13,887,515,354 ADA được thiết lập làm quỹ dự trữ (Reserve) cho phần thưởng staking.

• Bán công khai (Public Sale): 25,927,070,538 ADA – (57,6%)
• Quỹ dự trữ (Reserve): 13,887,515,354 ADA – (30,9%)
• IOHK: 2,463,071,701 ADA – (5,5%)
• EMURGO: 2,074,165,644 ADA – (4,6%)
• Cardano Foundation: 648,176,761 ADA – (1,4%)

Cardano là một trong những blockchain có tokenomics công bằng nhất trong ngành, khi ba thực thể xây dựng dự án gộp lại chỉ chiếm 11,5% tổng cung. Mặt khác, dự án cũng nói không với các quỹ đầu tư mạo hiểm (VCs).

Token usecase của ADA là gì ?

Token ADA trên blockchain Cardano chủ yếu được sử dụng cho 3 mục đích:

• Staking ADA : người sở hữu ADA có thể stake vào các SPO (Stake Pool Operator), các pool đóng vai trò vận hành mạng lưới Cardano.
• Phí: các dApps sẽ sử dụng ADA để thanh toán cho các giao dịch trên mạng Cardano.
• Quản trị (Governance): người nắm giữ ADA sẽ có thể tham gia các hoạt động quản trị phi tập trung trên chuỗi.

Làm sao để duy trì nền kinh tế trên Cardano?

Chính sách tiền tệ của Cardano nhằm mục đích giữ cho giao thức bền vững trong dài hạn, đề cao tính phi tập trung và bảo mật. Chính sách này bao gồm nhiều khía cạnh như: tổng cung, tốc độ phát hành ADA mới, cách tính phí, bổ sung Ngân quỹ tài trợ (Treasury), cơ chế phân phối phần thưởng staking.

Hai vấn đề chính cần được giải quyết: phần thưởng cho những người tham gia vận hành mạng (người vận hành pool, phần thưởng staking) và bổ sung Ngân quỹ tài trợ để cấp vốn cho các dự án Catalyst, các hoạt động nghiên cứu và phát triển giao thức.

Cơ chế phần thưởng
Theo định kỳ mỗi epoch (kéo dài 5 ngày), một “phễu ảo” (Virtual pot ) có hai luồng thu nhập và hai luồng chi tiêu sẽ xử lý trả thưởng (Rewards) theo cơ chế được điều khiển bởi các tham số trong giao thức.

• Thu nhập (Income) bao gồm ADA phát hành mới và tất cả các khoản phí mà giao thức kiếm được trong epoch đó.
• Chi phí bao gồm phần thưởng cho staking và lượng ADA bổ sung vào Treasury.

Tốc độ phát hành ADA mới được xác định bởi tham số ρ, được đặt ở mức 0,3%/epoch, xấp xỉ 2%/năm. Cụ thể hơn, 0,3% số ADA được lấy từ khoản dự trữ (Reserve) mỗi epoch và đưa vào các “phễu ảo”. Bên cạnh đó, số tiền phí giao dịch thu được có thể thay đổi tùy theo từng epoch, với càng nhiều người sử dụng mạng Cardano thì phí giao dịch thu được càng lớn. Một điểm lưu ý là lượng ADA phát hành mới từ nguồn dự trữ không phải luôn cố định ở mức 0,3% cho mỗi epoch, giao thức Cardano đánh giá hiệu suất của các pool (block không được đóng, slot battle,…) Từ đó, hệ thống sẽ điều chỉnh quy mô phần thưởng có các pool, có thể ít hơn 0,3%, rewards không được được phân bổ sẽ được trả lại Reserve.

Tham số T xác định phần trăm lượng ADA từ “phễu ảo” sẽ được đưa vào Treasury và số còn lại là phần thưởng cho staking. Tham số T được đặt ở mức 20%, do đó, phần thưởng staking sẽ chiếm 80% còn lại.

Cách thức chia thưởng staking

Trong quá trình tính toán rewards, giao thức Cardano tính toán phần thưởng cho các pool dựa trên lượng stake và hiệu suất của pool trong epoch đó. Lượng stake của pool bao gồm ADA của nhà vận hành và tất cả những người uỷ thác vào pool.

Giao thức trước tiên tính toán phần thưởng cho người vận hành pool và sau đó cho người uỷ thác. Người vận hành thiết lập rewards thông qua hai tham số xác định phần thưởng cố định và phần thưởng thay đổi (ký quỹ – Margin). Sau khi trừ phần thưởng cho người vận hành pool, giao thức sẽ lấy phần thưởng còn lại và tính phần thưởng theo tỷ lệ cho người stake. Tất cả đều được vận hành tự động bởi giao thức, người vận hành pool không có bất kỳ khả năng chi phối nào đến ADA của người uỷ thác, cũng như không thể tác động đến lượng rewards mà người uỷ thác được nhận từ hệ thống.

Rủi ro đối với mô hình kinh tế trên Cardano

Hiện tại, các bên tham gia vào nền kinh tế trên Cardano đang dựa vào nguồn thu từ Reserve là chủ yếu. Về lâu dài, nguồn ADA từ Reserve sẽ cạn dần (dự kiến vào năm 2050), chuỗi cần tự duy trì bằng khả năng thu phí giao dịch từ các hoạt động trong hệ sinh thái. Dù rằng, Cardano được phát triển trên nền tảng học thuật bài bản, việc một blockchain có khả năng tự duy trì vẫn là một thách thức lớn cần được trả lời bằng thời gian.

Mặt khác, một số rủi ro trong nền kinh tế ở các blockchain khác thì không xảy ra ở Cardano

• Không có slashing: không có hình phạt vào lượng ADA stake của người uỷ thác hay các pool. Cardano vận hành dựa trên cơ chế đồng thuận Ouroboros, khuyến khích các SPO vận hành trung thực và không có rủi ro về cơ chế phạt.
• Staking không khoá crypto: người uỷ thác ADA chỉ uỷ thác cho các SPO “sức mạnh” cổ phần qua lượng ADA uỷ thác, người uỷ thác vẫn có toàn quyền sử dụng với lượng ADA uỷ thác.

Cơ hội đầu tư với ADA là gì?

Staking

Staking là một cơ chế đặc trưng của các blockchain PoS, hoạt động này mang đến lợi ích cho cả người tham gia staking và bảo mật cho mạng lưới blockchain. Với Cardano, việc staking được vận hành theo phương thức người sở hữu ADA uỷ thác cho các SPO, các SPO sẽ đóng vai trò là những người vận hành mạng lưới.

• Người uỷ thác nhận thưởng từ việc tham gia staking.
• Các SPO có nhiều lượng ADA uỷ thác sẽ có khả năng đóng block cao hơn, thu được nhiều phần thưởng hơn

Hiện tại, mức lợi nhuận của người uỷ thác ADA đang ở mức 3-4%/năm, điều này giúp nền kinh tế trên chuỗi không lạm phát quá nhanh, bên cạnh việc người dùng có toàn quyền chi tiêu đối với tài sản kể cả khi tham gia staking, cũng như rút tài sản bất kỳ lúc nào.

Dự án Catalyst

Dự án Catalyst nhằm xây dựng các hệ thống cho phép blockchain Cardano tự duy trì bằng cách tạo ra một hệ sinh thái phát triển và tăng trưởng. Tại đây, cộng đồng Cardano lựa chọn các ý tưởng mang lại giá trị cho hệ sinh thái để cấp vốn, hình thành một vòng quay của sự phát triển bền vững và minh bạch. Cộng đồng có thể tham gia dưới nhiều vai trò, từ người nộp đề xuất đến chấm đề xuất, bỏ phiếu (voting), theo dõi tiến độ thực hiện,… và nhận ADA thưởng từ các hoạt động này.

Nguồn quỹ của Catalyst đến từ Cardano Treasury, kho bạc hiện có 1,5 tỷ ADA (khoảng 1,21 tỷ USD), một nguồn dự trữ khổng lồ và bền vững. Ở mỗi vòng tài trợ, một lượng ADA nhất định sẽ được trích từ kho bạc này để cấp vốn cho các đề xuất.

Intersect

Intersect là một tổ chức dựa trên thành viên (member-based organization – MBO) của hệ sinh thái Cardano có nhiệm vụ đảm bảo tính phát triển liên tục cửa dự án trong tương lai. Tổ chức mang các thành viên lại với nhau bằng một tầm nhìn chung, giúp hệ sinh thái Cardano linh hoạt, bảo mật, minh bạch và sáng tạo hơn, đưa các thành viên vào vị trí dẫn dắt tương lai của blockchain Cardano.

Intersect có năm trụ cột:

• Hỗ trợ cộng đồng phát triển hệ sinh thái bằng cách tổ chức các hội nghị, hackathons và sự kiện đặt trọng tâm vào các developers.
• Quản lý và ủng hộ các hoạt động quản trị do cộng đồng lãnh đạo trên Cardano từ CIP-1694 triển khai.
• Điều phối thực hiện Lộ trình kỹ thuật Cardano (Cardano Technical Roadmap) được phê duyệt bởi cộng đồng.
• Tạo điều kiện cho Cardano hoạt động liên tục, ổn định.
• Phối hợp phát triển các công nghệ mã nguồn mở cốt lõi cho Cardano.